چالش ظرفيت توليد در پايان توافق اوپك

چالش ظرفيت توليد در پايان توافق اوپك

اوپكي‌ها موفق شده‌اند توافق كاهش توليد را براي 9ماه ديگر تمديد كنند تا بدين وسيله ذخاير جهاني نفت‌خام را به ميانگين پنج‌ساله خود نزديك كنند. فرض مي‌كنيم كه اكنون مارس 2018 است و اوپكي‌ها و برخي توليدكنندگان غيراوپكي موفق شده‌اند به هدف خود نائل آيند و ذخاير را كاهش دهند. پرسشي كه مطرح مي‌شود اين است كه در زمان رسيدن به انتهاي طرح كاهش توليد، كشورها چه تصميمي براي ظرفيت توليد خود خواهند گرفت.

اوپكي‌ها قرار است در بازه زماني 15ماهه اجراي توافق، به‌طور ميانگين روزانه يك‌ميليون و 200هزار بشكه از توليد خود را كنار بگذارند. به عبارت ديگر اين رقم به توليد شناور آنها يا همان

 Spare Capacity اضافه مي‌كند. چنين حكايتي براي توليدكنندگان غيراوپكي همراه با توافق نيز صادق است و آنها نيز از توليد خود به ميزان حدود 600هزار بشكه در روز چشم‌پوشي كرده‌اند. آيا با پايان توافق شاهد اين خواهيم بود كه به سرعت حدود يك‌ميليون و 800هزار بشكه در روز به ظرفيت عرضه جهاني نفت افزوده شود؟

مضاف بر اين برخي كشورهاي عضو اوپك ازجمله عراق، امارات و ايران در حال افزودن به ظرفيت اسمي توليد خود هستند. عراق اعلام كرده ظرفيت توليد خود را تا پايان سال 2017 به 5ميليون بشكه در روز مي‌رساند. اوايل سال جاري نيز ايران اعلام كرد كه تا پايان سال 1396 مصادف با اوايل سال 2018 ميلادي توليد خود را به 4ميليون و 50هزار بشكه در روز مي‌رساند كه 250هزار بشكه در روز بيش از سهميه تعيين شده براي اين كشور است. عربستان نيز ادعا مي‌كند كه در حال حاضر ظرفيت توليدش حدود 12ميليون بشكه در روز است. امارات‌متحده‌عربي نيز از افزايش تحركات خود براي افزايش ظرفيت توليد خبر داده است.

تمام اين مسائل نگراني‌هايي را در رابطه با پمپاژ سريع نفت اوپك و بازگشت مازاد عرضه به بازار با پايان توافق كاهش توليد نفت ايجاد مي‌كند. از سوي ديگر نگراني‌ها در رابطه با توليدكنندگان غيراوپكي علي‌الخصوص ايالات‌متحده، برزيل و كانادا نيز كماكان به قوت خود باقي بوده و سبب شده بازار بدبين نفت از همين امروز نگران سرنوشت پساتوافقي توليد نفت‌خام باشد.

در همين رابطه «تعادل» در گفت‌وگو با مهدي عسلي نماينده سابق ايران در اوپك و مرتضي بهروزي‌فر كارشناس موسسه مطالعات بين‌المللي انرژي وضعيت بازار نفت پس از اتمام توافق كاهش توليد را بررسي مي‌كند.

اجراي توافق كاهش توليد نفت‌خام با تمام ويژگي‌هاي مثبتش در افزايش قيمت و كاهش ذخاير جهاني نفت‌خام، داراي اثرات جانبي ديگري نيز هست. خارج ‌كردن يك‌ميليون و 800هزار بشكه نفت‌خام در هر روز از بازار به معناي از بين رفتن ظرفيت توليد نيست. هنگامي كه توافق به پايان برسد انتظار مي‌رود كه اوپكي‌ها مجددا شيرهاي نفتي خود را باز كنند تا بازار نفت‌خام در نيمه دوم سال 2018 و با اتمام سررسيد توافق كاهش توليد ‌بار ديگر غرق در نفت‌خام شود. چنين انتظاري از 3منبع سرچشمه مي‌گيرد؛ منبع نخست، انتظار افزايش ظرفيت توليد شناور اوپك Spare capacity بر اثر اجراي توافق كاهش توليد است. همواره ارتباط معكوسي بين قيمت نفت‌خام و ظرفيت شناور توليد اوپك وجود داشته است. بازه زماني 2003 تا 2008 را به خاطر بياوريد. جايي كه تقاضا براي نفت‌خام خصوصا از جانب چين بسيار بالا رفته‌ بود اما مازاد عرضه اوپك براي پاسخگويي به اين نياز پايين بود و همين مساله سبب جهشي تاريخي در قيمت نفت شد به نحوي كه در ژوئن 2008 قيمت‌هاي نفت‌خام به حدود 146دلار در هر بشكه رسيد. پس از آن و با افزايش ظرفيت شناور توليد اوپك قيمت نفت نيز با روند كاهشي مواجه شد.

اما اكنون و در گيرو‌دار اجراي توافق كاهش توليد، چه سرنوشتي در انتظار ظرفيت شناور توليد اوپك است؟ طبيعتا همان‌طور كه انتظار مي‌رود كاهش توليد نفت‌خام سبب افزايش قيمت شود، اين انتظار نيز وجود دارد كه اجراي همان توافق سبب افزايش مازاد ظرفيت توليد شود كه فاكتوري منفي براي قيمت نفت خصوصا پس از پايان توافق است.

منبع دوم نگراني‌ها، تلاش‌ها براي افزايش ظرفيت توليد است. عراق، ايران، امارات و حتي ليبي كانديداهاي اصلي افزايش ظرفيت توليد نفت‌خام در سال‌هاي آينده هستند. عراق اعلام كرده تا پايان سال 2017 به ظرفيت توليد 5ميليون بشكه‌يي خواهد رسيد. ايراني‌ها قصد دارند تا پايان برنامه ششم توسعه خود مصادف با اوايل سال 2022 به اين سطح از توليد برسند. به اين ليست عربستان‌سعودي را نيز اضافه كنيد كه همواره ادعاي ظرفيت توليد 12ميليون بشكه‌يي را داشته است. بدون شك رسيدن به چنين ظرفيت توليدي هزينه‌هاي فراوان و استفاده نكردن از اين ظرفيت، هزينه‌هاي فراوان‌تري را با خود به همراه خواهد داشت. لذا انتظار مي‌رود با پايان توافق در ماه مارس و روشن شدن چراغ سبز، اين كشورها به سرعت توليد نفت خود را به ظرفيت اسمي خود نزديك كنند.

منبع سوم نگراني‌ها نيز توليدكنندگان غيراوپكي هستند كه گوش‌شان به اين حرف‌ها بدهكار نيست و به چيزي جز افزايش ظرفيت توليد فكر نمي‌كنند؛ كشورهايي همچون ايالات‌متحده، برزيل و كانادا كه هر آنچه را توليد كنند به بازار تزريق مي‌كنند.

وراي اين نگراني‌ها، آنچه به بازار قوت قلب مي‌دهد، انتظارها براي افزايش تقاضاست. مرتضي بهروزي‌فر كارشناس موسسه مطالعات بين‌المللي انرژي در اين رابطه به «تعادل» مي‌گويد: «روال بازار نفت به اين‌گونه است كه سالانه يك‌ميليون و 500هزار بشكه در روز به تقاضاي جهاني نفت‌خام افزوده‌ مي‌شود. بدين‌ترتيب ظرف 2 الي 3سال تقاضا حدود 4 تا 5ميليون بشكه بيشتر خواهد شد.»

بهروزي‌فر به ابعاد ديگري از تغييرات در عرضه جهاني نفت‌خام نيز اشاره مي‌كند كه كمتر مورد اشاره قرار گرفته است. وي معتقد است كه روند توليد در بسياري از كشورهاي غيراوپكي در حال كاهش است. بهروزي‌فر به توليد نفت از حوزه درياي شمال اشاره مي‌كند كه اخيرا با كاهش قابل‌توجهي مواجه شده است و انتظار مي‌رود كه به‌زودي نفت اين حوزه از بازارهاي جهاني حذف شود.

موضوع ديگري كه اين كارشناس انرژي به آن مي‌پردازد ويژگي زمان‌بر بودن تغييرات در بحث توليد نفت‌خام است. همين مساله سبب مي‌شود كه بهروزي‌فر اثر افزايش ظرفيت توليد برخي كشورهاي اوپكي بر قيمت نفت‌خام را بعيد بداند. وي مي‌گويد: «پروژه‌هاي نفتي بدين صورت نيست كه امروز آغاز شوند و فردا به پايان برسند، بلكه پروژه‌هاي بلندمدت هستند. از سوي ديگر در تمام كشورهاي توليدكننده نفت به صورت معمول افت توليد سالانه وجود دارد.»

به عنوان مثال در ايران سالانه بين 5 تا 10درصد افت توليد وجود دارد. بدين معني كه اگر اقدامي در راستاي حفر چاه‌هاي جديد يا افزايش ضريب برداشت صورت نگيرد توليد ايران حدود 300هزار بشكه كاهش پيدا مي‌كند. بنابراين اگر ايران در يك‌سال برنامه افزايش 500هزار بشكه‌يي توليد خود را داشته‌باشد، در نهايت خالص افزايش توليد حدود 200هزار بشكه خواهد بود».

بهروزي‌فر به بي‌خطر بودن ادعاهاي عربستان‌سعودي در رابطه با ظرفيت توليد 12ميليون بشكه‌يي نيز اشاره مي‌كند و مي‌گويد: «عربستان هيچ‌وقت نتوانسته است كه توليد خود را به صورت پايدار به 12ميليون بشكه در روز برساند و حفظ كند. اين كشور حتي نتوانسته توليد خود را نزديك به 11ميليون بشكه در روز نيز ثابت نگه دارد. پيش‌بيني مي‌شود به اين زودي نيز اين كشور توان افزايش قابل توجه توليد خود را نداشته‌ باشد».

بهروزي‌فر معتقد است تمامي يك‌ميليون و 200هزار بشكه توافق كاهش توليد به ظرفيت شناور اوپكي‌ها افزوده نخواهد شد. وي معتقد است: «ظرفيت مازاد توليد اوپك بالشتكي براي بازار است و سبب مي‌شود كه ثبات رواني در بازار ايجاد شود. هنگامي كه بازار احساس كند كه 2ميليون بشكه ظرفيت توليد اضافه در بازار وجود داشته‌ باشد كه هر لحظه مي‌توان آن را وارد بازار كرد، سبب خواهد شد كه ثباتي در بازار ايجاد شود. هرچند كاهش يك‌ميليون و 200هزار بشكه‌يي توليد نفت اوپك به معناي وجود يك ظرفيت مازاد در بازار است اما اين نكته را نيز مدنظر داشته‌ باشيد كه بخشي از اين كاهش توليد خودخواسته نبوده است. تعهد بيش از 100درصدي برخي كشورها به تعهد مشخص‌شده براي آنها، مويد اين موضوع است. چنين كشورهايي يا نتوانسته‌اند نفت توليد كنند يا نتوانسته‌اند آن را به فروش برسانند و لزوما تمام كاهش توليد داوطلبانه نبوده است و بخشي از آن از چنين عواملي نشأت گرفته است».

در نهايت اين كارشناس حوزه انرژي پيش‌بيني مي‌كند كه نياز بزرگ‌ترين كشورهاي توليدكننده نفت يعني عربستان و روسيه بزرگ‌ترين تضمين براي اين موضوع است كه قيمت نفت مجددا با كاهش مواجه نخواهد شد. او در اين باره اظهار مي‌كند: «كشورهاي توليدكننده نفت كه بزرگ‌ترين آنها عربستان‌سعودي و روسيه هستند به درآمد نفتي نياز دارند. عربستان اخيرا قراردادهايي با ارزش بيش از 380ميليارد دلار با ايالات‌متحده امضا كرده كه متاسفانه يا خوشبختانه براي اجرايي كردن آنها به پول نياز دارد. شايد عربستان براي تامين مالي قرارداد خريد اسلحه به صندوق ذخيره ارزي خود مراجعه كند اما براي باقي قراردادها نياز به افزايش درآمد دارد».

در اين ميان مهدي عسلي مدير سابق امور اوپك وزارت نفت معتقد است كه همين حالا و پس از گذشت حدود 5ماه از اجراي توافق، ظرفيت شناور توليد اوپك نيز چندان بالا نيست. او اظهار مي‌كند: «اوپك همواره ظرفيت شناور بين 2 تا 4ميليون بشكه را داشته‌ باشد. اكنون نيز ظرفيت شناور توليد اوپك بيش از 2ميليون بشكه در روز نيست. بنابراين همين حالا ظرفيت شناور توليد اوپك از ميانگين خود كه معمولا بين 2.5 تا 3ميليون بشكه در روز است فاصله دارد».

وي عامل اصلي تعيين‌كننده قيمت نفت را در برآيند افزايش تقاضاي نفت‌خام و افزايش عرضه نفت‌هاي غيرمتعارف مي‌داند و مي‌گويد: «مساله اصلي نفت شيل امريكا و ديگر نفت‌هاي غيرمتعارف دنياست كه بتوانند تمام افزايش تقاضاي ايجاد شده از سال 2018 را پاسخگو باشند يا خير. اوپك همواره ظرفيت شناور توليد داشته است. نكته مهم اين است كه شركت‌هاي توليدكننده امريكا ظرفيت شناور توليد براي خود نگه نمي‌دارند و با تمام ظرفيت ايجاد شده براي توليد خود مشغول فعاليت هستند. بنابراين اصل قضيه اين است كه سال آينده تقاضاي كل چقدر است. براساس آخرين آمارها در سال 2017 حدود 500هزار بشكه مازاد عرضه وجود دارد كه پيش‌بيني مي‌شود در اوايل سال 2018 كاهش پيدا كرده و عرضه و تقاضا به تعادل برسند و ذخاير جهاني نفت كاهش پيدا كنند».

بررسي «تعادل» از آخرين پيش‌بيني اداره اطلاعات انرژي امريكا نيز نشان مي‌دهد كه پيش‌بيني اين نهاد براي ظرفيت شناور توليد براي ادامه سال 2017 و نيز سال 2018 با كاهش همراه است و تقريبا در سطح ظرفيت شناور توليد اين كارتل در سال‌هاي 2003 تا 2008 است كه قيمت نفت در اوج خود قرار داشت.

عسلي نيز افزايش ظرفيت توليد كشورهاي اوپك در كوتاه‌مدت را متغيري معنادار نمي‌بيند. به عنوان مثال وي معتقد است كه عربستان‌سعودي نه‌تنها به اين زودي‌ها نمي‌تواند به ظرفيت توليد 12ميليون بشكه‌يي خود نزديك شود بلكه در حفظ سطح توليد پيش از اجراي توافق خود يعني 10ميليون و 600هزار بشكه در روز نيز مشكل دارد. اين كارشناس حوزه انرژي با ارائه آخرين آمارها از توليد و ذخاير نفت‌خام عربستان مي‌گويد: «برداشت عربستان از منابع نفت زيرزميني و انبارهاي خود نشان‌دهنده اين است كه اين كشور قادر به ادامه توليد در سطح 10ميليون و 600هزار بشكه‌يي هم نيست. ظرفيت توليد عربستان همواره هم از سوي اين كشور و هم مراجع بين‌المللي بيش از 12ميليون بشكه در روز عنوان شده است اما پايداري توليد مساله بسيار مهمي است. عربستان حدود دو سال توليد خود را با هدف حذف شيل امريكا افزايش داد اما از سال گذشته طرح فريز نفتي و پس از آن توافق كاهش توليد را مطرح كردند. علت اين امر اين است كه عربستان بيش از آنكه به دنبال حمايت از قيمت باشد، قادر نيست كه در سطح 10ميليون و 600هزار بشكه در روز به توليد نفت‌خام بپردازد. انبارهاي نفت‌خام عربستان در يك‌ماه گذشته از 320ميليون بشكه به 250ميليون بشكه كاهش پيدا كرده است. اين بدين معني است كه عربستان از ابتداي امسال و اجراي توافق نفتي، 70ميليون بشكه از انبارهاي خود را برداشت كرده است تا بتواند تعهدات صادراتي خود را به انجام برساند».

منبع:تعادل