تشكل‌ها و مساله الحاق به سازمان جهاني تجارت
تشكل‌ها و مساله الحاق به سازمان جهاني تجارت
واكنش‌هاي بخش خصوصي به دو راهي WTO
بعد از چندين سال بحث و گفت‌وگو كمتر كسي با نام سازمان تجارت جهاني و مباني نظري اهميت پيوستن ايران به اين سازمان آشنا نيست. با سياست‌هايي كه در دولت نهم و دهم در پيش گرفته شد عملا زمان زيادي كه مي‌توانست صرف حل بسياري از مشكلات در زمينه پيوستن ايران به سازمان تجارت شود از دست رفت. بعد از شدت گرفتن تحريم‌ها نيز ديگر صحبت از پيوستن به WTO به نوعي بي‌معني به‌نظر مي‌رسيد. اما امروز يك بحث اساسي مطرح است؛ چه به سازمان تجارت جهاني بپيونديم و چه خير وضعيت بخش خصوصي و به‌تبع آن تشكل‌هاي اقتصادي چگونه خواهد بود. به‌طور دقيق‌تر با توجه به وضعيت پيوستن به WTO بخش خصوصي چه چشم‌اندازي خواهد داشت و بر همين اساس تشكل‌ها بايد چه سياستي در اين خصوص اتخاذ كنند؟
نگاهي به WTO
سازمان جهاني تجارت (WTO) سازماني است كه براي گسترش تجارت خارجي در سطح بين‌المللي به وجود آمد. اين سازمان در سال ۱۹۹۵ متولد و جانشين گات شده بود. اين سازمان حدود ۱۵۰ كشور را در بر مي‌گيرد كه ۹۶درصد تجارت جهاني در آن انجام مي‌شود. به خاطر مباني تئوريكي كه اين سازمان بر اساس آن شكل گرفت شرايطي براي اعضاي آن در نظر گرفته شده است. كاهش تعرفه گمركي به 4درصد و حذف سوبسيد از شرط اصلي سازمان است اما برخي كشورهاي عضو هنوز به چنين حدي نرسيده‌اند.
اين سازمان اهدافي را براي خود مطرح كرده كه از جمله آنها موارد زير است.
ارتقاي سطح زندگي
تامين اشتغال كامل در كشورهاي عضو
توسعه توليد و تجارت و بهره‌وري بهينه از منابع جهاني
دستيابي به توسعه پايدار با بهره‌برداري بهينه از منابع
حفظ محيط‌زيست
افزايش سهم كشورهاي در حال توسعه و كمتر توسعه يافته از رشد تجارت بين‌المللي
وظايف سازمان تجارت جهاني عبارت است از حذف تعرفه‌ها، از بين بردن موانع تجاري، توليدي و مبادلات اقتصادي بين كشورها. به دنبال مذاكراتي كه از سال 1936 براي ايجاد سازمان بازرگاني جهاني آغاز شده بود گات در سال 1947 متولد شد. در ادامه اين روند در سال 1995 سازمان تجارت جهاني فعاليت خود را با 131 كشور عضو آغاز كرد. اما برخي كشورها از جمله ايران به دلايلي در اين سازمان عضويت نيافته‌اند. با گذشت زمان و افزايش كشورهاي عضو، ايران نيز با توجه به پيامدهاي احتمالي زيانبار ناشي از عدم عضويت، به بررسي چگونگي ورود به اين سازمان اقدام كردند اما اين اتفاق براي ايران هيچ‌گاه رخ نداد. ايران سال‌هاست كه تقاضاي عضويت خود در WTO را مطرح كرده و بررسي‌ها نشان داده است عضويت ايران در اين سازمان زماني با موفقيت همراه خواهد بود كه پيش از آن اصلاحاتي در ساختار اقتصادي كشور صورت گيرد.
دو راهي پيوستن
قصد اين گزارش بررسي علل پيوستن يا نپوستن ايران به سازمان تجارت جهاني نيست بلكه يك سوال ساده در اين بين مطرح است. بالاخره يكي از اين دو حالت در اقتصاد ايران رخ خواهد داد. حالت اول اين است كه ايران شرايط خود را براي پيوستن به سازمان تجارت جهاني تغيير مي‌دهد و با اين تغييرات ساختاري آماده پيوستن به سازمان تجارت جهاني مي‌شود. حالت دوم اين است كه ايران بر سر مواضع خود باقي مي‌ماند، ساختار فعلي اقتصاد ايران حفظ مي‌شود. در نهايت يكي از اين دو حالت اتفاق خواهد افتاد. حال سوال اين است كه در هر يك از اين حالت‌ها نقش تشكل‌ها چگونه خواهد بود؟ چه سياستي توسط بخش خصوصي بايد در پيش گرفته شود و چگونه مي‌توان براي اين موضوع آماده شد؟
حالت اول، پيوستن به سازمان تجارت جهاني
در حالت اول ايران با تغيير وسيع در ساختار اقتصادي خود روبه‌روست. از چندين دهه قبل و پيش از انقلاب اسلامي، اقتصاد ايران پشت ديوار دفاعي تعرفه‌ها سنگر گرفته است. ايران در حال حاضر دومين كشور از نظر بالا بودن ميزان تعرفه در جهان محسوب مي‌شود. سياست‌هايي مانند حمايت از توليد ملي با ايجاد بازار داخلي از طريق مانع تراشي براي كالاهاي خارجي اجرايي شده است. بر اساس اصول سازمان تجارت جهاني ميان كالاي توليد داخل و كالاي خارجي نبايد تفاوتي باشد و از نظر قدرت رقابت قرار است اين دو كالا كاملا يكسان عمل كنند. كشورها براي عضويت بايد همه موانع غيرتعرفه‌يي را به تعرفه‌يي تبديل كرده و موانع تعرفه‌يي را هم كم كنند. كشورهاي پيشرفته عضو سازمان حداكثر تا ۵ درصد و كشورهاي توسعه نيافته عضو نيز حداكثر تا ۱۰درصد مي‌توانند، تعرفه داشته باشند. همچنين به‌طور كلي سازمان تجارت جهاني به اعضا اجازه نمي‌دهد تا با برخي شركاي تجاري بهتر از ديگران برخورد كنند.
در چنين شرايطي بخش خصوصي با چند اتفاق روبه‌رو خواهد بود. اولا واردات بسياري از كالاها جنبه اقتصادي پيدا مي‌كند و توليد كالاهايي كه در آن مزيت نداريم، صرفه اقتصادي نخواهد داشت. در حقيقت در اين شرايط 2 گروه از تشكل‌ها از اهميت زيادي برخوردار خواهد بود. گروه اول تشكل‌هاي وارداتي هستند كه با توجه به مزيت‌هاي وارداتي در جلو صف اهميت و قدرت قرار مي‌گيرند و بايد بتوانند با ايجاد راهكارهايي مديريتي صحيح بر مساله واردات داشته باشند. گروه دوم تشكل‌هاي توليدي هستند كه با توجه به جهش وارداتي با مشكلات زيادي به ويژه در بحث رقابت روبه‌رو هستند. البته اين جهش بزرگ در واردات الزاما به معني آسيب خيلي جدي به بخش خصوصي نيست. بخش مهمي از اين جهش وارداتي به دليل واردات رسمي كالاهايي خواهد بود كه امروز جنبه قاچاق دارند. براي مثال دولت مدعي است كه از پوشاك حمايت‌هاي تعرفه‌يي زيادي كرده است ولي مطالعات نشان مي‌دهد كه به دليل قاچاق، تعرفه‌يي كه توليد‌كننده داخلي پوشاك با آن روبه‌رو مي‌شود، عملا 5درصد است. با وجود اين تشكل‌هاي توليدي و كشاورزي نيازمند تعريف ساختاري براي حمايت از اعضاي خود هستند. در ساختار سازمان تجارت جهاني حمايت‌هاي تعرفه‌يي به حمايت‌هاي جايگزين تبديل مي‌شود و حتي امكان اعطاي يارانه حمايتي هم وجود دارد اما اولا اين حمايت جايگزين نياز به يك برنامه‌ريزي مشخص دارد و دوم آنكه حمايت جايگزين يك برنامه ميان‌مدت است و لازم است كه تشكل‌ها برنامه‌هاي مشخصي براي افزايش بهره‌وري و كارايي واحدهاي عضو خود به ويژه با استفاده از پتانسيل‌هاي پيوستن به WTO داشته باشند.
حالت دوم، حفظ شرايط موجود
با توجه به شرايط سخت پيوستن و نياز به تغييرات يكي از حالت‌هاي ممكن اين است كه ايران هيچ كاري براي پيوستن به سازمان تجارت جهاني انجام ندهد و اجازه دهد، شرايط به شكل ادامه پيدا كند. نتيجه اين موضوع اين است كه اكثريت كشورهاي جهان با تعرفه صفر با يكديگر به تجارت مي‌پردازند در حالي كه براي كشورهاي غيرعضو تعرفه‌يي برابر با تعرفه در نظر گرفته شده در آن كشور وضع خواهد شد. به عبارت ساده‌تر بدون وجود هيچ گونه تحريمي، ايران به دليل وجود تعرفه براي صادرات با بيش از 15درصد تفاوت قيمت روبه‌روست و مجبور به حضور در رقابتي ناعادلانه براي صادرات خواهد بود.
از طرف ديگر قوانين تجارت خارجي در سازمان تجارت جهاني تا حد زيادي مشخص است. در صورتي كه كشوري عضو سازمان جهاني تجارت نباشد، شركت‌هاي بزرگ خارجي از حضور مستمر و سرمايه‌گذاري در بازار آن كشور در جهت صادرات مجدد به كشورهاي منطقه خودداري مي‌كنند. از ديدگاه اين شركت‌ها، عضويت نداشتن در WTO يعني وجود مجوز براي اخذ تصميمات خلق‌الساعه تجاري از سوي مقامات كشورهاي هدف صادراتي. حضور در ميان اعضاي سازمان جهاني تجارت، براي ناظران خارجي نسبت به ثبات تصميمات و شرايط اقتصادي يك كشور، دلگرمي و اطمينان ايجاد مي‌كند. علاوه بر اين، كشوري كه عضو سازمان جهاني تجارت نباشد، به فرض جذب سرمايه و دانش فني خارجي، دسترسي مناسب به بازار براي فروش محصولات توليدي را نخواهد داشت كه همه اينها در تضاد مستقيم و آشكار با ماده ١٢ سياست‌هاي كلي اقتصاد مقاومتي است. مقام معظم رهبري كه بارها بر صادرات‌گرابودن بخش توليد كشور تاكيد داشته‌اند، ذيل اين بند هم به‌طور مشخص بر برون‌گرابودن اقتصاد كشور داراي اقتصاد مقاومتي تاكيد كرده‌اند.
هرچند نپيوستن به سازمان تجارت جهاني كار را براي بخش خصوصي سخت‌تر مي‌كند اما با وجود اين تشكل‌ها مي‌توانند تا حدي مشكلات را كاهش دهند. بيشترين بار مسووليت در حالت دوم بر دوش تشكل‌هاي صادراتي است. اين تشكل‌ها وظيفه پيدا كردن بازار صادراتي با توجه به مزيت‌هاي رقابتي ايران حتي با وجود اختلاف تعرفه رقابتي را بر عهده دارند. همچنين تشكل‌هايي همچون اتاق بازرگاني كه بيشترين نقش ارتباطي را با ساير كشورها دارند بايد زمينه‌سازي قراردادهاي منطقه براي كاهش تعرفه ميان كشورهاي همسايه را فراهم آورند. هرچند كه اين قرارداد هيچ‌گاه به اندازه عضويت در سازمان تجارت جهاني الزام‌آور نيست. براي مثال تركيه به محض بروز يك مشكل داخلي براي اقتصاد ملي خود، مي‌تواند به‌راحتي جلو ورود كاميون‌هاي حامل اجناس ايران به خاك خود را بگيرد و بارها شاهد آن بوده‌ايم صفي طويل از كاميون‌ها را در پشت مرزهاي خود ايجاد مي‌كند؛ چرا‌كه ايران عضو WTO نيست و تركيه براي اين رفتار خود به هيچ مرجعي پاسخگو نخواهد بود ولي آنكارا براي اتخاذ تمهيد مشابه در قبال ديگر كشورها، در WTO با مشكلات جدي مواجه مي‌شود و به‌همين‌دليل از رويارويي تجاري با اعضاي اين سازمان پرهيز مي‌كند.
همچنين اتاق بازرگاني ايران مي‌تواند، عاملي براي جذب سرمايه‌هاي خارجي باشد كه معمولا در كشورهاي غيرعضو سازمان تجارت جهاني كمتر حاضر به سرمايه‌گذاري هستند.
در مجموع بايد پذيرفت كه تشكل‌ها در بحث پيوستن به سازمان تجارت جهاني بيشتر نقش وضعيت‌پذير را ايفا مي‌كنند تا نهادي كه وضعيتي را خلق مي‌كند. اما از يك سو با ارائه بحث‌هاي مشورتي مي‌توانند شرايط را براي پيوستن ايران تسهيل كنند و از سوي ديگر اين قابليت را دارند كه خود را براي 2 حالتي كه در آينده نزديك با آن روبه‌رو هستيم، آماده كنند.
منبع:تعادل
یک نظر اضافه کنید
شماره موبایل شما منتشر نخواهد شد.پر کردن فیلد های ستاره دار اجباری است.*
امتیاز شما