راه برون‌رفت از بحران خاموش كم‌آبي
راه برون‌رفت از بحران خاموش كم‌آبي
«تجارت آب مجازي و چالش‌هاي آن»، كارشناسان و متوليان حوزه آب را روز گذشته در محل اتاق ايران گرد هم آورد تا تجارت خود در زمينه بحران آبي را به اشتراك بگذارند. از آنجايي كه اكنون در آغاز مرحله‌يي جديد براي تعامل با بحران آب در جهان هستيم، از تجارت آب مجازى مي‌توان براي ترميم منابع آب در مناطق خشك و نيمه‌خشك و حفظ تعادل و پايداري منابع آب بهره برد.
از طرفي، با توجه به اثرگذاري تجارت آب مجازي بر عملكرد و سودآوري و پايداري توليد در بخش خصوصي، جنبه‌هاي مختلف آن از نظر اقتصاد، الگوي كشت، پتانسيل توليد، امنيت غذايي، اشتغال، محيط زيست و… بايد شناسايي و مورد بررسي قرار گيرد. از همين رو، بخش خصوصي تلاش كرد تا با برگزاري «نخستين كنفرانس بين‌المللي آب مجازي»، گام مهمي را براي برون رفت از اين بحران خاموش كه گريبانگير كشور در اين سال‌ها شده است، بردارد. «تاكيد بر موفقيت تجارت آب مجازي» يكي از محورهاي مهمي بود كه در اين گردهم‌يي مطرح شد. البته كارشناسان معتقد بودند، اين موفقيت از يك سو نيازمند اعتماد و اطمينان طرفين به يكديگر در يك روند تدريجي و از سوي ديگر نيازمند بهره‌مندي طرفين از نهادهاي با ثبات و حكمراني خوب آب است. از سوي ديگر، اين حكمراني زماني مي‌تواند شكل گيرد كه بهبود مديريت آب و حل بحران كم‌آبي، به اولويت نخست كشورها در سياست‌گذاري‌هاي كلان تبديل شود. به گفته آنها، حكمراني بايد سه ويژگي مهم نيز داشته باشد؛ 1- سياست‌هاي كشاورزي بر مبناي برخورداري يا عدم برخورداري از منابع آب ترسيم شود. 2- نگاه اقتصادي به آب و ارزش‌گذاري آن نهادينه شود. 3- بهره‌وري بالا و پويا از آب محدود را در چارچوب مرزهاي ملي حاكم كرد. يكي از خواسته‌هاي بخش خصوصي در نشست روز گذشته، تدوين نقشه راه تجارت آب مجازي بود و در عين حال، «مديريت يكپارچه منابع آب، تعادل بخشي منابع آب‌هاي زيرزميني، آبخيزداري، صرفه‌جويي، بازچرخاني آب و استفاده از تكنولوژي‌هاي روز دنيا» را به عنوان راهكارهاي برون رفت از اين بحران مطرح كردند.
تدوين نقشه راه تجارت آب مجازي
رييس اتاق بازرگاني، صنايع و معادن ايران در نخستين كنفرانس بين‌المللي آب مجازي با اشاره به اقدامات اتاق بازرگاني به عنوان مهم‌ترين نهاد بخش خصوصي در حوزه آب و كشاورزي گفت: در دو سال گذشته اتاق ايران به عنوان پارلمان بخش خصوصي و مشاوره سه قوه به مقوله آب و كشاورزي توجه جدي داشته و در اين باره به برگزاري چندين نشست و كنفرانس اقدام كرده است تا به اين شكل بتواند جلوي هدر رفت اين سرمايه ملي را بگيرد و براي آن نقشه راه مشخصي تدوين كند.
شافعي افزود: براي برگزاري كنفرانس آب مجازي پيشنهاد مي‌شود بطور مداوم و به صورت سالانه در يكي از كشورهاي جهان دنبال شود و تهيه «نقشه راه تجارت آب مجازي» تدوين شود.
وي اضافه كرد: اتاق ايران به عنوان پارلمان بخش خصوصي خود را موظف به اجراي بندهاي قانون و اعتلاي فضاي كسب و كار مي‌داند و موضوع آب و كشاورزي به عنوان مهم‌ترين اصل در برنامه كاري خود قرار مي‌دهد. شافعي اظهار كرد: اتاق بازرگاني براي پيش برد امور در زمينه تجارت آب مجازي موظف شد مركز ملي مطالعات راهبردي كشاورزي و آب را ايجاد كند تا با انجام مطالعات لازم به رونق بنگاه‌هاي اقتصادي، توليد ثروت و كارآفريني كمك كند.
رييس پارلمان بخش خصوصي ايران همچنين با اشاره به برخي از اقدامات مهم مركز مطالعات آب و كشاورزي در طول سال‌هاي اخير گفت: در سال 1389 دستگاه‌هاي دولتي در آن زمان با ايجاد طرح مساله (طرح فدك) قرار بود قانون پروانه‌دار كردن چاه‌هاي غيرمجاز را كليد زنند و همچنين در سال 1391 طرح ديگري مبني بر واگذاري بيش از 2 ميليون هكتار اراضي كشاورزي جديد با تكيه‌بر افزايش برداشت از آب‌هاي زيرزميني قرار بود اجرايي شود كه مركز مطالعات آب و كشاورزي اتاق بازرگاني توانست اين طرح‌ها را به نوعي خنثي كند.
شافعي ادامه داد: به‌واقع جلوگيري از عواقب زيان‌بار برخي قوانين باعث شد تا جلوي طرح‌هاي زيان بار گرفته شود. وي در بخش ديگري از سخنان خود با اشاره به تعاملات مطلوب اين مركز با وزارتخانه‌هاي مختلف تصريح كرد: برگزاري همايش بحران مديريت آب زيرزميني و تدوين بيانيه آن سبب شد تفاهم‌نامه‌يي با وزارت نيرو براي كمك به پروژه تعادل‌بخشي آب زيرزميني، منعقد شود.
وي بيان كرد: همچنين تفاهم‌نامه همكاري با سازمان محيط زيست با موضوع اقتصاد سبز به امضا رسيد تا اين مفهوم به عنوان يك حركت اقتصادي موردتوجه بخش خصوصي كشور قرار گيرد.
به گفته وي، مركز مطالعات، همكاري‌هاي خوبي را نيز با وزارت جهاد كشاورزي و سازمان برنامه‌وبودجه در مورد خصوصي‌سازي صنعت آب آغاز كرده است، كه انتظار مي‌رود اين كنفرانس موجب آشنايي افكار عمومي با تعريف و مفهوم آب مجازي و تجارت آن و همچنين سبب تعامل خبرگان، دانشگاهيان، سياست‌گذاران، مديران و ذي‌نفعان باشد و در نهايت تهيه نقشه راهي براي ورود به بحث تجارت آب مجازي.
رييس پارلمان بخش‌خصوصي درباره برگزاري كنفرانس‌هاي جهاني گفت: ايران در برگزاري كنفرانس‌هاي جهاني پيشگام شد؛ چراكه معتقد است مساله آب مجازي بسيار مهم بوده و سال‌هاست كه مورد غفلت قرار گرفته است.
به گفته وي، برگزاري كنفرانس مذكور مي‌تواند نقطه آغازي براي رفع بحران كم‌آبي در دنيا و به ويژه در ايران باشد؛ زيرا بحران آب در كشور ما بسيار جدي و مهم است كه به چاره‌انديشي وسيع نياز دارد و در اين باره بايد با كشورهاي درحال توسعه و توسعه يافته به نشست‌هاي دو جانبه اقدام كرد و وارد فاز مذاكره شد. چراكه موضوع آب مجازي هم در رشد اقتصاد پايدار، تجارت و توسعه متوازن كشور نقش بالايي دارد.
چالش‌هاي امنيتي كم آبي
از سوي ديگر، باتوجه به اينكه در بيشتر مناطق جهان آب به عنوان يك عنصر كليدي در سياست خارجي كشورها مطرح و در اين باره نيز دگرگوني‌هاي بي‌سابقه‌يي در صحنه ژئوپوليتيك جهاني در حال نمايان است، از اين رو، در آينده نقش آب اهميت دو چنداني در جهان خواهد داشت. در همين رابطه، معاون امور حقوقي و بين‌المللي وزارت امور خارجه با تاكيد بر همگاني شدن مساله كمبود آب در سطح دنيا، گفت: كشورهايي هستند كه در دل بحران آب قرار گرفته و درعين‌حال كشورهايي وجود دارند كه در آستانه ورود به اين چالش جدي هستند. بنابراين رفع آن به عزم ملي و جهاني نياز دارد و اين موضوع براي همه كشورهاي دنيا از اهميت بالايي برخوردار است.
عباس عراقچي ادامه داد: عواقب ناشي از بحران آب همه كشورهاي دنيا را تحت تاثير قرار مي‌دهد و مي‌تواند عامل مناقشه و بي‌ثباتي در سطح بين‌المللي باشد. براي همين رشد آگاهي مردم، يك مسووليت جهاني است.
عراقچي تشريح كرد: 260 حوزه رودخانه‌يي فرامرزي در ميان 150 كشور وجود دارد كه همين موضوع ديپلماسي آب را شكل داد. هنوز در بسيار از كشورها آب به عنوان يك عنصر كليدي در سياست خارجي كشورها وجود دارد و در آينده اهميت آن بيشتر خواهد شد. در طول تاريخ منازعه يا همكاري دو مشخصه اصلي در تعامل كشورها در موضوع آب بوده است.
وي چالش‌هاي امنيتي و مهاجرت گروه‌هاي انساني ناشي از كم‌آبي را به عنوان مسائل جدي برشمرد كه با آب در ارتباط بوده است. وي گفت: عدم مديريت پايدار آب، كشورها را تهديد كرده و ثبات منطقه‌يي و حتي بين‌المللي را با چالش بزرگ روبرو مي‌كند.
عراقچي افزود: البته در بيشتر مواقع كشورها توانسته‌اند با تعامل و همكاري‌هاي مسالمتاميز از وقوع منازعه و حتي جنگ جلوگيري كرده و قراردادهاي خوبي را در همين زمينه منعقد سازند. در طول قرن بيستم كنوانسيون‌هايي ميان كشورها تنظيم شد كه رژيم حقوقي حاكم بر رودخانه‌ها و آبراهه‌هاي بين‌المللي را مشخص مي‌كند.
اين مقام مسوول با توجه به كاهش سرانه آب بر اثر افزايش تقاضا و تغييرات اقليمي، اظهار كرد: امروزه ديپلماسي آب ابعاد گسترده‌تر پيدا كرده كه يكي از آنها ديپلماسي آب مجازي است. اين مقوله پيچيدگي‌هاي بسياري دارد كه براي موفقيت در آن بايد بين كشورها اعتماد وجود داشته باشد و از طرف ديگر كشورها از نظام حكمراني باثبات و خوبي برخوردار باشند. به گفته وي، نكته كليدي در اين ميان برخورداري از طرح جامع آمايش سرزمين، اتكا به منابع آبي كشور، مديريت جامع منابع آبي و پي‌ريزي علمي شيوه‌هاي استفاده مجدد از آب و فاضلاب است.
ضعف در مديريت منابع آبي
از سوي ديگر، وزير جهادكشاورزي نيز با بيان اينكه در حوزه مديريت منابع آب ضعيف عمل شده است، گفت: ما يك كشور كم آب و خشك هستيم اما گاهي براي توجيه كم كاري خودمان مي‌آييم كل بارش را بر كل كشور تقسيم مي‌كنيم.
وي با بيان اينكه دولت يازدهم بيشترين سرمايه‌گذاري در حوزه آب و خاك انجام داد، اظهار كرد: اين سرمايه‌گذاري در جهت بهره وري از اين منبع است. حجتي با اشاره به اينكه دولت تلاش كرد تا بيلان منفي سفره‌هاي زيرزميني را به تعادل برساند، گفت: اين موضوع در برنامه ششم به پيشنهاد دولت به تصويب مجلس رسيد و ابلاغ شد. به گفته او، وزارت نيرو و وزارت جهادكشاورزي با كمك اتاق بازرگاني ايران متولي اجراي اين مصوبات و برنامه‌ها شدند. وي با تاكيد بر اينكه، ما دير شروع كرديم اما خوب شروع كرديم، ادامه داد: همانطور كه اجداد ما بدون اينكه سطح ايستايي سفره‌هاي زيرزميني را كاهش دهند، توانستند با ابزار ناچيز از منابع زيرزميني حراست كنند ما هم مي‌توانيم بهتر برنامه‌ريزي و بهره‌برداري كنيم.
حجتي با طرح اين پرسش كه ما چه محصولي را بايد از خارج وارد كنيم، گفت: اگر ما در كشور آب داريم، با وجود اين بايد محصولي را كه آب مجازي وارد مي‌كند وارد كنيم. حجتي تصريح كرد: سهم آب سبز با توجه به اقليم ما در فصول مختلف كاهش دارد. وي ادامه داد: وقتي كشت فراسرزميني مطرح شد و به وزارتخانه ابلاغ شد با پيگيري‌هاي جدي كه انجام داديم اين موضوع را به اجرا رسانديم. حدود ۴۲۲ هزار هكتار توانستيم تفاهم نامه امضا كنيم و ۵۴۱ هزار هكتار هم در حال مذاكره براي عقد تفاهم نامه براي كشت فراسرزميني هستيم. وزير جهادكشاورزي تصريح كرد: ما در بخش كشاورزي در بحث باغباني داراي مزيت نسبي هستيم. در موضوع گياهان دارويي هم فوق‌العاده پتانشيل داريم. وي اظهار كرد: ما بايد با تعادل بخشي به سفره‌هاي زيرزميني بتوانيم توليد كشاورزي را پايدار كنيم و منابع زير ميني را حفظ كنيم. در كنار اين هم مي‌توانيم توسعه و رشد كيفيت را مد نظر قرار
دهيم.
رييس مركز ملي مطالعات راهبردي كشاورزي و آب اتاق ايران، هم گفت: گروهي به دليل افزايش جمعيت يا سوءمديريت دچار بحران آب شده‌اند و گروهي از كشورها هنوز به اين مرحله بحراني نرسيده‌اند ولي اين به معناي اثر نگرفتن آنها از پيامدهاي ناشي از كم آبي در ساير مناطق بحران زده دنيا نيست. محمدحسين شريعتمدار، ادامه داد: در سال 1993 ميلادي براي نخستين بار مفهوم آب مجازي از سوي توني آلن تشريح شد كه تا به امروز اظهارنظرهاي متفاوتي در مورد آن شنيده‌ايم. به نظر مي‌رسد اين مفهوم به بررسي‌هاي بيشتري نياز دارد. شريعتمدار افزود: در مورد مفهوم آب مجازي اين توافق وجود دارد كه اين مفهوم راهكاري كمكي و تكميلي بوده و مي‌تواند در بهبود وضعيت آب در كشورها موثر باشد؛ از اين‌رو ايران نخستين كنفرانس بين‌المللي در اين زمينه را برگزار كرد تا امكان سنجي در مورد ظرفيت‌هاي تجارت آب مجازي براي احياي منابع آبي صورت گيرد و ضمن تعيين راهبردها نقطه بهينه واردات با ملاحظه نقاط منفي و مثبت آن مشخص شود. از سوي ديگر، بهرام طاهري، مشاور وزير نيرو و رييس كميته علمي كنفرانس، نيز خبر داد كه ايران با همكاري سازمان فائو، بانك اطلاعاتي از داده‌هاي مربوط به آب مجازي را تهيه كند.
توجه «فائو» به ايران
نماينده فائو در ايران كه در اين كنفرانس حضور داشت با اشاره به استفاده و مديريت هدفمند آب گفت: 80 درصد وجود تمام موجودات زنده را آب تشكيل مي‌دهد و اين مولفه پايداري و ادامه حيات را براي بشريت تنظيم مي‌كند. سرج ناكوزي، افزود: پس از انقلاب صنعتي تقاضا براي مصرف آب نيز روند صعودي به خود گرفت.
در اين باره چالش‌هاي زيادي نيز در بخش محيط زيست و كاهش منابع آبي ايجاد شد. به كفته وي، در زمينه امنيت غذايي و ادامه بشريت لازم است كه دولتمردان راهكار اساسي براي حوزه آب در نظر بگيرند و علاوه بر مسوولان دولتي نيز فعالان بخش خصوصي و NGOها هم بايد درصدد فكر چاره‌يي باشند. نماينده فائو در ايران تصريح كرد: در سال 2016 ايران كشوري بود كه فائو در زمينه تنش آبي آن ورود پيدا كرد و اميدواريم كه اين نوع گفتمان‌ها در بخش مديريت آب و پيش روي به سمت تجارت آب مجازي تنها در اين نوع اتاق‌ها خلاصه نشود.
«ايووت داود»، معاون سفير هلند در ايران، هم با بيان اين نكته كه حدود 26 درصد سرزمين هلند در زير آب قرار دارد گفت: با توجه به اين شرايط، در حال حاضر دانش خوبي براي محافظت از آب و زندگي جلگه‌يي در هلند جمع‌آوري شده و براي مديريت آن شوراهاي محلي شكل گرفته‌اند كه مسووليت آنها بر عهده ذي‌نفعان قرار دارد.
در همين رابطه ايران و هلند مي‌توانند همكاري خوبي با يكديگر داشته باشند. وي ادامه داد: كارشناسان و مسوولان اين كشور با تاييد اين موضوع كه ممكن است يك روز بحران آب در هلند نيز اتفاق افتد، تاكنون با همين نگاه حركت كرده و معتقدند آب مجازي ابزاري مناسب براي مديريت منابع آبي محسوب مي‌شود. مردم با توجه به اين مقوله مي‌توانند آب را مديريت شده، مصرف كنند. معاون سفير هلند در ايران تاكيد كرد: اين نكته را نبايد فراموش كرد كه موضوع آب مجازي نه تنها در مورد محصولات كشاورزي بلكه در مورد كل توليدات كشورها اهميت و جايگاه مهمي دارد.
منبع:تعادل
یک نظر اضافه کنید
شماره موبایل شما منتشر نخواهد شد.پر کردن فیلد های ستاره دار اجباری است.*
امتیاز شما