معضل نگاه سنتي به مسووليت اجتماعي تشكل‌ها

 معضل نگاه سنتي به مسووليت اجتماعي تشكل‌ها

مسووليت اجتماعي شركت‌ها يا مسووليت اجتماعي سازمان‌ها از جمله مفاهيمي است كه براي نخستين بار در دهه بيست ميلادي مطرح شد، ولي به‌دليل ركود بزرگ و جنگ جهاني دوم، نتوانست به عنوان يك موضوع جدي تا دهه 1950ميان رهبران كسب وكار جايگاهي بيابد. در سال 1951 مسووليت اجتماعي شركت زماني كه «فرانك آبرامز» رييس هيات‌مديره شركت استاندارد اويل نيوجرسي مقاله‌يي با عنوان تعهد/ الزام كسب وكار منتشر كرد، دوباره در كانون توجه قرار گرفت. مدل‌هاي اوليه‌ مسووليت اجتماعي شركت در دهه‌ 1960 ظاهر شد كه جنبه‌ «اجتماعي» مسووليت اجتماعي شركت را به‌طور مستقيم به مسووليت‌هايي بالاتر و وراي مسووليت‌هاي اقتصادي و قانوني ربط مي‌داد. در اواخر دهه‌ 1990 ايده‌ CSR به‌طور جهاني توسط جامعه، دولت‌ها و سازمان‌هاي غير‌دولتي و مصرف‌كنندگان مورد تاييد قرار گرفت. امروزه مسووليت اجتماعي بخش غيرقابل انكاري از فعاليت‌هاي تشكل‌هاي مطرح اقتصادي را پوشش مي‌دهد. در ايران نيز اتاق‌هاي بازرگاني با ايجاد كميسيوني به موضوع مسووليت اجتماعي پرداخته‌اند اما مساله اين است كه آيا اين الگو توانسته است، نقش مسووليت اجتماعي شركت‌ها را به صورت تشكلي به خوبي لحاظ كند؟

  ساختار تشكل‌هاي SME محور

ساختار اقتصاد ايران به گونه‌يي است كه در آن اكثريت بنگاه‌هاي اقتصادي را از نظر تعداد بنگاه‌هاي كوچك و متوسط مقياس يا به اصطلاح SME تشكيل مي‌دهد. بنگاه‌هاي كوچك و متوسط مقياس معمولا از نظر درآمدي داراي درآمدهاي اندك هستند و براي ايفاي نقش در مسووليت اجتماعي به تنهايي با مشكلات زيادي روبه‌رو هستند. به همين دليل معمولا بنگاه‌هاي كوچك و متوسط مقياس مسووليت اجتماعي خود را از طريق تشكل‌هاي خود انجام مي‌دهد. براي نمونه صنايعي كه آسيب زيست محيطي ايجاد مي‌كنند به براي حل اين مشكل از طريق تشكل‌هاي مربوطه بخشي از آسيب را جبران مي‌كنند.  مسووليت اجتماعي بنگاه تعهد مستمري است كه توسط بنگاه با هدف رفتار اخلاقي، مشاركت در توسعه اقتصادي با تاكيد بر بهبود كيفيت زندگي نيروي كار و خانواده آنان و جامعه به‌طور كلي اجرا مي‌شود. CSR  بخش‌هاي متفاوت گسترده‌يي اعم از بهداشت و ايمني، حقوق بشر و حفظ محيط زيست را شامل مي‌شود. اقدامات داوطلبانه CSR مي‌تواند منجر به پيشرفت‌هاي قابل توجهي در شيوه‌هاي زيست محيطي كسب و كارها، مانند كاهش استفاده از مواد و توليد گازهاي گلخانه‌يي و افزايش بازيافت شود.

  تشكل‌هاي نسل سوم و مسووليت اجتماعي

اگر به ساختار تشكل‌هاي نگاه شود، موضوع مسووليت اجتماعي در بنگاه‌هاي نسل سوم ظهور بيشتري دارد. در وظايف بنگاه‌هاي نسل اول و نسل دوم طبيعتا بحث‌هايي همچون مسووليت اجتماعي شركتي محلي از بحث ندارد اما در تشكل‌هاي نسل سوم اين موضوع مورد تاكيد قرار گرفته است. هرچند كه در تشكل‌هاي ايراني از قديم بحث كمك‌هاي انسان‌دوستانه مطرح بود. ساختار سنتي بازار ايران به شكل گلريزان كمك‌هاي مختلفي براي مسائل مسووليت اجتماعي در نظر مي‌گرفت اما اين ساختارها معمولا به شكل پراكنده، موردي و بدون داشتن الگويي مشخص بود.  در ايران مهم‌ترين تشكلي كه به بحث مسووليت اجتماعي پرداخته اتاق‌هاي بازرگاني است. اتاق بازرگاني ايران اقدام به ايجاد كميسيون مسووليت اجتماعي كرد و در دوره قبل چند اتاق بازرگاني ديگر از جمله اتاق تهران و اصفهان داراي كميسيون مسووليت اجتماعي شدند.  در اين رابطه فاطمه دانشور رييس كميسيون اخلاق كسب و كار و مسووليت اجتماعي اتاق بازرگاني ايران اعلام كرد: اين كميسيون از دوره هفتم اتاق بازرگاني ايران شكل گرفته و نگاه اصلي آن در محيط كار اين است كه فعالان اين عرصه اقتصادي اجتماعي باشند و تنها به فكر كسب سود نباشند. وي ادامه داد: موضوع اخلاق كسب و كار در جهان قدمتي 30ساله دارد ولي در ايران ناشناخته است كه با كميسيوني كه براي اين موضوع تشكيل شده سعي بر اين خواهد بود كه موضوع اخلاق كسب و كار و مسووليت اجتماعي در ايران بيشتر براي مردم شناسانده شود.  دانشور خاطرنشان كرد: جمع‌آوري كودكان كارتن‌خواب كه به‌خاطر محدوديت‌هاي قانوني صورت نمي‌گرفته يكي از مشكلاتي بوده كه در لايه زيرين شهرها شكل گرفته و در نهايت موجب مختل شدن امنيت اجتماعي شهرها مي‌شود. دانشور با بيان اينكه مشكلات اقتصادي چند دهه گذشته مثل تورم و ركودي كه امروز با آن دست به گريبان هستيم نمي‌توانست عاري از تبعات اجتماعي باشد، يادآور شد: دولت‌ها به تنها نمي‌توانند از پس مشكلات موجود در سطح جامعه برآيند بدين ترتيب بنگاه‌هاي اقتصادي نيز بايد خود را در برطرف كردن چالش‌هاي اجتماعي سهيم بدانند. وي تاكيد داشت: بنگاه‌هاي كوچك و متوسط مقياس نياز به همكاري با يكديگر براي ارائه خدمات مسووليت اجتماعي دارند و اين موضوع تنها از طريق كمك تشكل‌ها و همكاري تشكل‌ها با دولت ممكن است.

  شفافيت اطلاعات پاشنه آشيل مسووليت اجتماعي

در اين زمينه سعيده قدس فعال اجتماعي و موسس محك در گفت‌وگو با «تعادل» اعلام كرد: مسووليت اجتماعي به شكلي كه امروز تدوين شده است، عمري كمتر از نيم قرن دارد و بعضي بخش‌هاي تنها ربع قرن است كه ايجاد شده است. به گفته قدس در بعضي سازمان‌ها و سرمايه‌داران به صورت فطري حاضر به كمك مالي در قالب مسووليت اجتماعي مي‌شوند و هميشه شاهد بوده اينكه قبل از ايجاد مفهوم مسووليت اجتماعي شركت‌ها سازمان‌هايي وجود داشته‌اند كه از زمان آغاز كار مردم‌مدار بودند. موسس محك تاكيد كرد: مسووليت اجتماعي از جايي آغاز شد كه آنهايي كه دل‌مشغولي آنها مسووليت اجتماعي نبوده است آسيب‌هايي به جامعه و محيط زيست وارد كردند و مردم ديدند بعضي از سازمان‌ها از منابع استفاده مي‌كنند و چيزي باز نمي‌گردانند در حالي كه منابع مورد استفاده آنها علاوه بر خودشان به نسل‌هاي بعد تعلق دارد. به گفته وي توليد كار كردن و كارآفريني به تنهايي كافي نيست و بايد خارج از كارآفرين به سازمان چيزهايي بازگردد. وي با اشاره به مساله شل و نفتكش تاكيد كرد: اتفاقي كه در آن زمان در خليج مكزيك رخ داد يك سوژه جهاني شد و شل مجبور شد اشتباه خود را بپذيرد. قدس تاكيد داشت: امروز ديگر بحث اين نيست كه يك نفر فقط كارآفريني مي‌كند يا در فعاليت خود اخلاق را رعايت كند بلكه بحث مباحث اجتماعي مطرح است.

موسس محك تاكيد داشت: NGO‌ها همان‌طور كه از نام آنها مشخص است سازمان غيردولتي و مردم‌نهاد است و ايجاد مي‌شوند تا در جاهايي كه دولت وظايفي براي خود تعريف كرده ولي به صورت محسوس احتياج به كمك دارد به كمك دولت بيايند. وي رمز موفقيت مسووليت اجتماعي در شرايط امروز اقتصاد را داشتن شفافيت و ايجاد اطمينان در ميان فعالان اقتصادي دانست و تاكيد كرد هرچند شفاف‌سازي اطلاعات سخت است و مشكلات زيادي را ايجاد مي‌كند اما جلب اطمينان فعالان اقتصادي تنها از همين طريق ممكن است.

  شبكه ملي موسسات نيكوكاري و خيريه

در چند روز گذشته شبكه ملي موسسات نيكوكاري و خيريه نخستين همايش خود را در اتاق ايران و با حضور رييس دفتر رييس‌جمهور برگزار شد. در اين جلسه محمد نهاونديان، رييس دفتر رييس‌جمهور با اشاره به فعاليت «جامعه نيكوكاري ابرار» هدف اصلي تشكيل اين انجمن را ظرفيت‌سازي براي كنار هم قرار گرفتن نيت‌هاي خير عنوان كرد و گفت: هم‌افزايي و انسجام‌بخشي در اقدامات خيرخواهانه همان چيزي است كه با تاسيس جامعه ابرار آن را جست‌وجو مي‌كنيم.

به گفته نهاونديان دولت يازدهم علاقه فراواني دارد كه كارگزاري‌هاي خدمات اجتماعي زيرنظر خود را واگذار كند و اين امر با مذاكره و تعامل بين دولت و شبكه موسسات نيكوكارانه قابل اجرا خواهد بود. در حقيقت اين نخستين تلاش اتاق بازرگاني ايران براي جمع كردن نهادهاي خيريه در قالب يك تشكل بود.  اتاق‌هاي بازرگاني سراسر كشور ساليان سال به صورت پراكنده و مجزا به كارهاي خير مي‌پرداختند اما اخيرا اقدام به ايجاد يك شبكه ملي در اين رابطه كرده‌اند.

  نگاه سنتي اتاق ايران به مسووليت اجتماعي

با وجود تمام تلاش‌هاي كميسيون اخلاق كسب و كار و مسووليت اجتماعي اما نگاه كلي موجود به موضوع مسووليت اجتماعي در اتاق بازرگاني كاملا سنتي است. براي مثال اتاق بازرگاني اقدام به ايجاد يك مركز خيريه به نام ابرار كرد و بودجه‌هاي اصلي مسووليت اجتماعي خود را خرج كارهاي خيريه با الگوهاي سنتي كرد.

  در حقيقت اتاق بازرگاني به جاي آنكه مانند بسياري از تشكل‌ها نحوه بهينه اجراي مسووليت اجتماعي را اجرايي كند خود اقدام به ايجاد نهاد خيريه و طبيعتا انجام كارها در ساده‌ترين شكل خود كرده است.

 وظيفه اصلي تشكل‌ها دادن سمت و سو و برنامه‌ريزي مناسب براي تحقق مسووليت اجتماعي اعضاي خود است، امروزه اتاق بازرگاني دقيقا به سبك گلريزان بازاريان قديمي اقدام به ايفاي مسووليت اجتماعي در حد بسيار نازلي مي‌كند.

منبع:تعادل