تحلیل فضای کسب وکارهای مبتنی بر انتقال تکنولوژی در پساتحریم

تحلیل فضای کسب و کارهای مبتنی بر انتقال تکنولوژی در پسا تحریم

نویسنده:علی فاضلی/پژوهشگر صنعتی

پس از اجرایی شدن برجام میان ایران و کشورهای 1+5 یکی از پنجره‌های گشوده شده برای کشورمان موضوع دستیابی به جدیدترین فناوری‌های صنعتی روز دنیا است. هدف این نوشتار تحلیل فضای داخلی و خارجی کسب وکارهای مبتنی بر انتقال تکنولوژی در شرایط جدید است. شرکت‌ها و کسب وکارهای ایرانی به دو منظور در این حوزه فعالیت می‌کنند، این شرکت‌ها یا برای خودشان اقدام به خرید تکنولوژی خواهند کرد یا به نمایندگی از شرکتی دیگر و در قالب یک قرارداد همکاری این کار را انجام خواهند داد. در هر دو صورت تکنولوژی به منظور استفاده در صنایع و کارخانه‌ها و به منظور تاسیس و ایجاد شرکت، تولید بیشتر محصولات در شرکت در حال کار، تولید با کیفیت بهتر یا ایجاد مزیت رقابتی برای شرکت خریدار وارد کشور خواهد شد. همانگونه که می‌دانیم در سال‌های گذشته دستیابی ایران به تکنولوژی روز دنیا یا امکان‌پذیر نبود یا اینکه از مسیرهای نامتعارف و پرهزینه انجام شده است و آن چیزی که هم به دست می‌آمد کامل نبود. مشخصه‌ها و ویژگی‌های دوران تحریم برای انتقال تکنولوژی عبارت بودند از:

• عدم دسترسي به تكنولوژي روز صنعتي كشورهاي صاحبنام اروپا، آمريكا و ژاپن
• رقابتی نبودن بازار و نبود حق انتخاب برای شرکت‌های ایرانی
• حضور دلال‌ها در فرآيند خريد تکنولوژی
• بالا بودن هزينه تامين تجهيزات نسبت به عرف بين‌المللي
• نبود پشتيباني مناسب بعد از خريد تکنولوژی از طرف شرکت صاحب فناوری و لایسنسور
اما حالا پس از اجرایی شدم برجام شرایط بسیار تغییر کرده است. حضور مدیران ارشد صنعتی در کنار مدیران سیاسی کشورهای مختلف دنیا در ایران نشان از علاقه‌مندی این کشورها به حضور در بازار صنعتی ایران دارد. در این میان علاوه بر نیاز ایران به تکنولوژی روز دنیا، علاقه‌مندی ذاتی ایرانی‌ها به تکنولوژی روز عامل دیگری است که می‌تواند باعث گسترش روابط در این حوزه باشد، اما در این میان نباید فراموش کرد که موضوع انتقال تکنولوژی در کنار وجود علاقه‌مندی طرفین از چند منظر دیگر نیز قابل بررسی است. این منظرها عبارتند از: شناخت اجزای تکنولوژی، شناخت چرخه عمر تکنولوژی و قابلیت سازمان در انتقال تکنولوژی

شناخت اجزای تکنولوژی : برای انتقال تكنولوژي به شكل مناسب باید آن را به درستي شناخت. در تعریف تکنولوژی گفته شده: تكنولوژي مجموعه‌اي از ابزارها، تكنيك‌ها، فرآيندها و دانش مورد نياز براي انجام يك كار است. بر همين اساس تكنولوژي بر چهار جزء استوار است. این چهار جزء عبارتند از: سخت‌افزار، نرم‌افزار، دانش فني (Know-How) و مغز‌افزار. سخت‌افزار ساختار فيزيكي و آرايش منطقي تجهيزات و ماشين‌آلات است. سخت‌افزار بخش قابل توجه و قابل رویت تكنولوژي را تشكيل مي‌دهد. نرم‌افزار دانش نحوه استفاده از سخت‌افزار است. دانش فني يا دانش چگونگي (Know How) سيستمي مبتني بر دانش و افراد دانشي (مهندسان و محققان) است كه استفاده از تکنولوژی را بلد است. فكرافزار يا مغزافزار ناظر به تسلط كامل به فناوري به منظور برنامه‌ریزی برای آینده و رقم زدن تغييرات آينده تکنولوژی است. چنانچه شرکتی می‌خواهد نسبت به انتقال تکنولوژی اقدام کند لازم است تا با شناخت درست از تکنولوژی کلیه اجزای آن را از صاحب تکنولوژی طلب کند. طبیعی است که با اتکا به لغو تحریم‌ها و شرایط رقابتی در بازار و وجود رقیبان، شرکت با استفاده از مذاکره‌کنندگان حرفه‌ای و مسلط به موضوع امکان استفاده از شرایط بازار رقابتی و چانه‌زنی درباره دریافت اجزای مختلف فناوری را خواهند داشت.

شناخت چرخه عمر تکنولوژی: تكنولوژي‌ها نيز مانند شركت‌ها داراي چرخه عمر هستند. چرخه عمر تكنولوژي داراي 5 مرحله است. مرحله جنيني، رشد فزاينده، رشد كاهنده، بلوغ و افول، مراحل 5 گانه چرخه عمر هر تكنولوژي است. هنگام انتقال تكنولوژي موضوع شناخت مناسب از تكنولوژي و آگاهی از اینکه در كدام بخش چرخه عمر خود قرار دارد حائز اهميت است. خريد تكنولوژي‌هايي كه در مراحل انتهايي چرخه عمر خود هستند نوعي هدر دادن سرمايه است. در شرايط پس از رفع تحريم‌ها شركت‌ها و کسب‌وکارهایی كه اقدام به انتقال تكنولوژي مي‌كنند باید تحليل مناسبي از وضعيت تكنولوژي كه قرار است وارد كنند داشته باشند. داشتن آگاهي و دانش کافی کمک می‌کند تا پاسخ مناسبي به سوالات زير داده شود:

تكنولوژي مورد نظر در كدام مرحله چرخه عمر خود قرار دارد؟
روند تغييرات آينده آن چگونه است؟
آیا این تکنولوژی ظرفیت توسعه‌های بعدی را دارد؟
وضعیت تکنولوژی‌های جایگزین و رقیب چگونه است؟
شركت صاحب تكنولوژي چقدر آماده همكاري در بومي‌سازي است؟

تصمیم‌گیری درباره خرید تکنولوژی با آگاهی از پاسخ سوالات بالا و سوالاتی از این دست بهینه تر خواهد بود. موقعیت تکنولوژی در چرخه عمرش تاثیر زیادی در جایگاه آینده شرکت خریدار آن خواهد داشت. تکنولوژی خریداری شده می‌تواند تا سال‌ها مزیت رقابتی شرکت باشد اگر هنوز تا مراحل انتهایی چرخه عمر خود فاصله داشته باشد یا در زمان کوتاهی باعث خروج شرکت خریدار از چرخه رقابت شود. میزان سرمایه‌گذاری‌های آتی روی تکنولوژی نیز تحت تاثیر چرخه عمر آن خواهد بود. در مراحل ابتدایی توسعه تکنولوژی نیاز به سرمایه‌گذاری بیشتری خواهد بود و در مراحل انتهایی چرخه عمر ممکن است نیازی به سرمایه‌گذاری نداشته باشد. مهم این است که در زمان خرید آن، از میزان سرمایه مورد نیاز برای ادامه حیات آن آگاهی وجود داشته باشد. قابلیت سازمان در انتقال تکنولوژی:  یکی از مهمترین ارکان انتقال تکنولوژی توانایی انجام این کار توسط سازمان است. برای انجام درست این کار نیاز به وجود تیمی متخصص است. تیمی با تجربه و متشکل از متخصصان فنی، حقوقی، مدیریتی، بازاریابی و بازرگانی. ساختار سازمانی مناسب شرکت باعث تسهیل روابط درون شرکتی شده و از الزامات کار است. کار کردن در حوزه انتقال تکنولوژی جذابیت‌های زیادی برای پرسنل در همه سازمان‌ها دارد و این جذابیت باعث می‌شود که برخی از افراد تمایل به انجام کار به‌صورت تنها داشته باشند اما این جذابیت نباید مانع از سازماندهی صحیح کار شود. تیم‌سازی، انجام برنامه‌ریزی مناسب میان اعضای تیم و تقسیم صحیح فعالیت‌ها با هدف بررسی همه‌جانبه ابعاد کار و نظارت بر اجرای برنامه کمک شایانی به انتقال درست تکنولوژی خواهد کرد.