ايجاد سپر نفتي ايران و عراق در برابر عربستان
ايجاد سپر نفتي ايران و عراق در برابر عربستان
مهدي عسلي
روزشمار اجراي توافق اعضاي اوپك و توليدكنندگان غيراوپكي براي كاهش يك‌‌ميليون و 800هزار بشكه‌يي توليد نفت آغاز شده است و از اول ژانويه 2017 شاهد اقدام اين كشورها براي كاهش مازاد عرضه در بازار خواهيم بود. توافق درون اوپكي و توافق فرا‌اوپكي كاهش توليد نفت اتفاقاتي بودند كه به ترتيب بعد از 8 و 15سال براي نخستين‌بار مي‌افتادند. از اين‌رو تحليل پشت‌پرده‌ها و انگيزه‌هاي بازيگران اين توافق‌ها از اهميت بالايي برخوردار است. مهدي عسلي مديركل اسبق امور اوپك در وزارت نفت روز يك‌شنبه مهمان نشست تخصصي بررسي بازارهاي نفت و گاز دانشكده تهران دانشگاه صنعت بود و در صحبت‌هاي خود زواياي تازه‌يي از توافق اخير كاهش توليد نفت را تشريح كرد. اينكه چرا توليدكنندگان اوپك به جاي كاهش صادرات روي كاهش توليد به توافق رسيدند و اين مساله از لحاظ حقوقي چه ارتباطي با فعاليت شبه كارتلي اين سازمان دارد. چه اتفاقاتي در اقتصاد و توليد نفت عربستان روي داد كه سبب شد اين كشور برخلاف سياست‌هاي سال 2014 و 2015 خود از ابتداي سال 2016 مواضع خود را تغيير داد و بر فريز و كاهش توليد نفت اصرار كرد.
گزارش «تعادل» از اين نشست و بررسي صحبت‌هاي مهدي عسلي را در ادامه مي‌خوانيد.
حضور يك‌ساله اوپك در صدر اخبار نفتي جهان در سال 2016 ريشه در قدرت اين سازمان و اعضاي آن در بازار نفت دارد. به گفته مهدي عسلي، هم‌اكنون 43درصد بازار نفت دراختيار اوپك است. اوپك در ذات خود به‌عنوان يك كارتل در بازار عمل مي‌كند و در علم اقتصاد خرد قدرت تاثيرگذاري يك كارتل براساس شاخص لرنر محاسبه مي‌شود. شاخصي كه براساس محاسبات شخصي عسلي براي اوپك 65درصد است.
عسلي در صحبت‌هاي خود بارها بزرگ‌ترين برگ برنده اوپكي‌ها را هزينه پايين توليد نفت خواند كه مي‌تواند آنها را در رقابت با غيرمتعارف‌ها شكست‌ناپذير كند. به گفته اين كارشناس، با توجه به هزينه‌هاي پايين توليد نفت، اعضاي اوپك مي‌توانند رقيبان خود را شكست دهند. اما همانند اتفاق دو سال گذشته ممكن است رقبا تكنولوژي توليد خود را بالا برده و از هزينه‌ها بكاهند.
پيش از اين، كريس كوك رييس سابق بورس ICE لندن در گفت‌وگو با «تعادل» به اين موضوع پرداخته بود كه يكي از دلايلي كه ممكن است توافق اوپكي‌ها را به شكست بكشاند، اين است كه محور توافق به جاي كاهش صادرات بر كاهش توليد نهاده شده است. عسلي در پاسخ به پرسش «تعادل» در مورد اين موضوع به ريشه‌هاي حقوقي اين مساله و رندي موسسان اوپك براي پيشگيري از چالش با سازمان تجارت جهاني و مشكلات ناشي از كارتل بودن اين سازمان اشاره كرد: «بنيانگذاران اوپك كه اساسنامه اوپك را تدوين كرده‌اند انسان‌هاي عميق و با سوادي بودند؛ چراكه اصلا روي صادرات بحث نكردند چون با سياست‌هاي سازمان تجارت جهاني مشكل پيدا مي‌كرد. آنها معتقد بودند كه اعضاي اوپك كشورهاي مستقلي هستند كه براساس قطعنامه سازمان ملل متحد روي منابع خود حاكميت دارند و به‌دنبال تعيين قيمت منصفانه براي نفت توليدي خود هستند. اوپكي‌ها همواره طوري عمل كرده‌اند كه صحبت آنها همواره از توليد بوده و هيچ‌گاه روي افزايش يا كاهش صادرات بحثي نكردند. حتي اعضاي اوپك روي قيمت نيز بحث نمي‌كنند، بلكه همواره موضع اوپك اين بوده كه باتوجه به قيمت موجود در بازار و نيز حق حاكميتي بر منابع خود، اقدام به كاهش توليد مي‌كنند. چندين‌بار شركت‌هاي امريكايي سعي كرده‌اند عليه اوپك به‌عنوان يك كارتل اقامه دعوي كنند اما اين روش هميشه شكست خورده چراكه طبق قطعنامه سازمان ملل اعضاي اوپك كشورهاي مستقلي هستند كه گرد هم مي‌آيند و در رابطه با اينكه آيا حاضر هستند با اين قيمت كالاي خود را بفروشند، بحث مي‌كنند و به اين نتيجه مي‌رسند كه توليد خود را كاهش دهند. بنابراين از لحاظ حقوقي اوپك هميشه مجبور است به جاي صادرات در مورد توليد بحث كند.»
رابطه بازار عميق مالي و پيشرفت تكنولوژي توليد
مدير سابق امور اوپك وزارت نفت در نشست تخصصي كه در دانشگاه صنعت نفت برگزار شد، تلاش امريكايي‌ها در كاهش هزينه‌هاي توليد نفت شيل با تكيه بر توسعه تكنولوژي به واسطه بازارهاي مالي عميق اين كشور را اصلي‌ترين عامل شكست سياست‌هاي عربستان در دو سال اخير خوانده و اظهار كرد: «سياست عربستان مبني بر افزايش توليد و خارج كردن رقبا از بازار به دلايل مختلفي اتفاق نيفتاد يا اثرگذاري محدودي داشت. توليد نفت امريكا كه به 4ميليون و 200هزار بشكه در روز رسيده بود، در سال 2015 تنها 800هزار بشكه در روز كاهش يافت. اين مساله علاوه بر بالا رفتن سطح تكنولوژي حفاري افقي توليد وام‌دار بازار عميق مالي اين كشور نيز هست.
رابطه توانمندي بازارهاي مالي و پيشرفت تكنولوژي در كشوري مانند امريكا از ديدگاه عسلي اين‌گونه توصيف شد: «هنگامي كه سرمايه به وفور وجود داشته باشد و نرخ بهره نيز پايين باشد عده زيادي از سرمايه‌گذاران خصوصا نسل جوان‌تر و ريسك‌پذيرتر حاضرند روي تكنولوژي‌هاي جديد سرمايه‌گذاري كنند. با اين اقدامات توليدكنندگان نفت شيل امريكا توانستند هزينه توليد خود را به‌طور متوسط به سطح 35 تا 40دلار در هر بشكه برسانند و با بازگشت قيمت‌هاي نفت به بالاي 60دلار مي‌توانند دوباره به بازار برگردند.»
نفت بالاي 60 دلار و تناقض اوپكي‌ها
تناقض دوگانه قيمت بالاي نفت و ورود توليدكنندگان نفت شيل براي اعضاي اوپك ديگر موضوعي بود كه اين مدير سابق وزارت نفت به آن پرداخت. بنا به باور عسلي نفت بالاي 60دلار قاتل شناور بودن توليد اوپك در آينده است. نقشي كه اوپكي‌ها با استفاده از مازاد ظرفيت توليد خود براي كنترل بازار بازي مي‌كردند. وي در تشريح اين موضوع گفت: «در گذشته اوپك به علت داشتن مقداري مازاد توليد به‌عنوان يك توليدكننده شناور شناخته مي‌شد، اما با ورود توليدكنندگان نفت غيرمتعارف، كشورهاي اوپك در قيمت‌هاي بالاي 60دلار نقش شناور خود در توليد را از دست مي‌دهند، بنابراين اوپك تنها مي‌تواند در بازه 50 تا 60دلاري با قيمت‌ها بازي كند. در صورتي كه از 50دلار پايين‌تر بيايد كشورها ممكن است ورشكست شوند و در صورتي كه از 60دلار بيشتر شود توليدكنندگان غيرمتعارف به بازار بازمي‌گردند.»
رو شدن دست عربستان
يكي از پرسش‌هايي كه از ابتداي سال 2016 ذهن تحليلگران را به خود مشغول كرده بود، اين بود كه چه شد عربستاني كه دو سال پياپي خودخواهانه به افزايش توليد خود ادامه داد به ناگاه خواستار كاهش توليد نفت شد. عسلي در تشريح اين موضوع علاوه بر مشكلات مالي و كسري بودجه اين كشور نكته مهم ديگري را نيز مطرح كرد. عربستان از ابتداي سال 2016 ديگر تواناي توليد 10ميليون و 700هزار بشكه نفت نبود. نكته‌يي كه ايراني‌ها براساس داده‌هاي اداره اطلاعات انرژي امريكا متوجه مي‌شوند و اين موضوع بلافاصله به نمايندگان ايران در وين كه مشغول مذاكره بودند، مخابره مي‌شود. عسلي در اين باره مي‌گويد:«عربستان نه تنها از لحاظ مالي با كسري بودجه 16درصدي مواجه بود بلكه بنده براساس آمار و ارقام متوجه شدم كه عربستان قادر به توليد 10ميليون و 700هزار بشكه‌يي خود نيست و سريعا اين نكته را به آقاي كاظم‌پوراردبيلي كه در وين مشغول مذاكره بودند، اطلاع دادم. اين نكته از آمار ظرفيت يدكي توليد عربستان
(Spare Capacity) كه توسط اداره اطلاعات انرژي امريكا منتشر شد به دست آمد. براساس اين آمار، كل ظرفيت يدكي توليد به يك ميليون و 500 هزار بشكه رسيده بود. ليبي، نيجريه و ايران داراي ظرفيت مازاد توليد هستند. در صورتي كه رقم توليد مازاد اين سه كشور را از ظرفيت يدكي توليد اوپك كم كنيم حدود يك ميليون بشكه براي عربستان باقي مي‌ماند.»
وي ادامه داد:«از سوي ديگر عربستان و ديگر كشورها حدود 320ميليون بشكه نفت و فرآورده‌هاي نفتي به صورت ذخيره روي زمين دارند و اقدام به برداشت از اين ذخاير كرده‌اند و از ابتداي سال 2016 در مجموع 60 ميليون بشكه از ذخاير نفت خود برداشته كرده بودند. اين اتفاق در شرايطي مي‌افتد كه عربستان بخواهد اعلام كند كه من در روز 10ميليون و 700هزار بشكه توليد مي‌كنم. تقسيم 60 ميليون بشكه بر تعداد روزها نشان مي‌دهد كه هر روز 200هزار بشكه از ذخاير برداشت مي‌شده است. بنده متوجه شدم كه اصرار عربستان از ابتداي سال جاري و مطرح كردن فريز و همراه كردن روسيه بدون شك ناشي از اين است كه اين كشور نمي‌تواند به توليد 10ميليون و 700هزار بشكه‌يي خود ادامه دهد و نياز به فرصت دارد تا براي خود مازاد ظرفيت ايجاد كند».
حال چرا اين كشور اصرار داشت كه ايران و عراق و روسيه نيز به اين توافق بپيوندند. به اعتقاد عسلي تنها اين سه كشور هستند كه مي‌توانند جاي عربستان را در بازار بگيرند. مديركل اسبق امور اوپك در وزارت نفت در اين باره اظهار كرد:«بررسي وضعيت توليد باقي كشورها نظير الجزاير و ونزوئلا نشان‌دهنده اين است كه ظرفيت توليد آنها درحال كاهش است و از اين رو فقط سه كشور ذكر شده، مي‌توانستند در صورت كاهش توليد عربستان سهم آن را از بازار تصاحب كنند».
چالش‌هاي تقلب عربستان در برابر روسيه
عسلي معتقد است اين بار عربستان واقعا خواهان كاهش توليد است و اين را مي‌توان از اين نكته متوجه شد كه بلافاصله پس از بازگشت از نشست اخير وين، اين كشور همراه با امارات متحده عربي و كويت به مشتريان خود اعلام كردند كه توليد خود را كاهش مي‌دهند. رييس‌جمهور روسيه نيز اعلام كرد كه توليد كشور خود را كاهش مي‌دهد. به گفته عسلي اگر عربستان در اين شرايط بخواهد تقلب كند با مشكلات فراواني به خصوص در برابر روسيه مواجه خواهد شد. از سوي ديگر عربستان قادر نيست به توليد خود ادامه دهد و ذخاير انبار اين كشور كاهش يافته است. كاهش نفت انبار شده يا نشان‌دهنده افزايش صادرات است يا بايد مصرف داخلي بالا برود كه آمارها نشان‌دهنده اين است كه هيچ‌كدام از اين دو مورد افزايش پيدا نكرده‌اند. تنها حالت ممكن اين است كه توليد عربستان كاهش يافته و اين كشور مقداري از انبارهاي خود برداشت كرده و به نام توليد اين كشور به دنيا فروخته است.
پيشنهاد سپر ايراني-عراقي در برابر عربستان
عسلي در بخش پاياني صحبت‌هاي خود يك استراتژي را براي آينده بازار نفت ايران ارائه كرد. پيشنهادي كه كليت آن تبديل جنوب ايران به قطب پالايشگاهي و پتروشيمي دنيا با استفاده از نفت‌خام توليدي ايران و عراق است. وي استراتژي خود را با پيشنهاد توليد 14 ميليوني توسط دو كشور همسايه آغاز كرد و گفت:«برآوردها نشان‌دهنده اين است كه تا سال 2020 توليد ايران به 6 ميليون بشكه در روز خواهد رسيد كه به نظر من در صورت سرمايه‌گذاري از اين رقم نيز بيشتر خواهد شد. ايران و عراق مي‌توانند يك استراتژي مشترك اتخاذ كنند و جنوب ايران را مملو از پالايشگاه‌ها و پتروشيمي‌هاي پيشرفته كنند. عراق در اين زمينه بسيار عقب است و به تنهايي كاري از پيش نمي‌برد اما ايران و عراق مي‌توانند هر كدام 7ميليون بشكه به صورت برابر نفت توليد كنند. اولا توليد 14ميليون نفت توسط ايران و عراق تبديل به وزنه‌يي در برابر عربستان مي‌شود چراكه سعودي‌ها به زودي نمي‌توانند به توليد 14ميليوني برسند. ثانيا هر كدام از اين دو كشور نيز مي‌توانند تنها براي اثرگذاري در بازار نفت حدود يك تا دو ميليون بشكه نفت صادركنند و باقي توليد 7ميليوني نفت را تبديل به فرآورده‌هاي گران‌قيمت نفت كرده و آن را وارد بازارهاي جهاني كنند».
عسلي بازار كشورهايي چون هند و چين را براي ايران مناسب ترسيم كرد و گفت:«هندوستان سالانه 6 ميليون اتومبيل وارد جاده‌هاي خود مي‌كند. چين نيز چنين وضعيتي دارد و اين كشورها به زودي نمي‌توانند اتومبيل‌هاي خود را برقي كنند و اين مساله حداقل تا 2040 به طول مي‌انجامد. استراتژي براساس نظر پورتر، استاد مديريت هاروارد تعريف ساده‌يي دارد و آن برنامه‌يي است كه به شما برتري رقابتي بدهد. اگر ما بتوانيم برنامه‌يي تدوين كنيم كه بتوانيم فرآورده‌هاي خود را به دنيا صادر كنيم يك استراتژي پايين‌دستي است. ايران براي اين كار مي‌تواند نفت خود را به عنوان مثال 2دلار ارزان‌تر از قيمت صادراتي خود به پالايشگاه‌ها عرضه كند در نتيجه پالايشگاه‌ها نيز بنزين خود را 2دلار به چيني‌ها و هندي‌ها ارزان‌تر مي‌فروشند. به علت هزينه‌هاي پايين توليد كسي نمي‌تواند ايران را شكست دهد. ايران بايد به مركز صنعت پايين‌دستي دنيا تبديل شود. فرآورده‌ها را نيز نمي‌توان به اين سادگي تحريم كرد چراكه صدها فرآورده نفتي وجود دارد.»
او در پايان اظهار كرد:«ايران چه با همراهي عراق چه بدون اين كشور بايد توليد خود را به 7 تا 8 ميليون برساند اما تنها يك ميليون بشكه آن را صادر كند و باقي را صرف پايين‌دستي كند».
منبع:تعادل
یک نظر اضافه کنید
شماره موبایل شما منتشر نخواهد شد.پر کردن فیلد های ستاره دار اجباری است.*
امتیاز شما