حمايت هدف‌گرا براي تقويت اشتغال

حمايت هدف‌گرا براي تقويت اشتغال

مهدي پورقاضي رييس كميسيون صنعت و معدن اتاق تهران

خردادماه بود كه مركز آمار ايران تصويري از وضعيت توليد و اشتغال در كارگاه‌هاي صنعتي ايران در ۸سال منتهي به سال 1393 را منتشر كرد. براساس اين گزارش تعداد كارگاه‌ها از ۱۷‌هزار و ۶۰۳واحد در سال ۱۳۸۶به ۱۴‌هزار و ۴۵۲واحد كاهش يافته است. اين آمار حكايت از تعطيلي دست‌كم 3هزار و 151واحد صنعتي دارد. با اين حال روايت مركز آمار ايران نشان مي‌دهد كه بيشتر واحدهاي صنعتي كشور با ظرفيت پايين‌تر از ظرفيت واقعي فعاليت مي‌كنند و وضعيت اشتغال آنان نيز در شرايط نامساعدي به سر مي‌برد.

از سوي ديگر مركز پژوهش‌هاي مجلس نيز به تازگي گزارشي درخصوص صنايع صادراتگرا منتشر كرده است كه براساس آن با تمركز بر صنايع صادرات‌محور مي‌توان اشتغال صنعتي ايجاد كرد. اين موضوع از لحاظ تحليلي و پژوهشي كاملا درست است، يعني بايد تمركز و گرايش حمايت، روي صنايع مبتني بر صادرات قرار گيرد. البته اين موضوع نياز به يك اجماع عمومي در سطح حاكميت و در سطح وزارت صنايع دارد كه هنوز اين اجماع به دست نيامده است.

در اين ميان كشورهايي تاكنون پله‌هاي موفقيت را در بخش اشتغال صنعتي طي كرده‌اند كه تمركز توليدات صنعتي خود را روي صادرات بنا نهاده‌اند. صادراتي كه بخش عمده‌اي از آن به محصولات نهايي باز مي‌گردد. چراكه بخشي از محصولات كشور محصولات مواد اوليه است و بخشي از آنها كالاي نيمه ساخته و بخش ديگر محصولات نهايي مانند پوشاك، اتومبيل و مواد غذايي است، اما اين محصولات نهايي هستند كه بيشترين ارزش افزوده را توليد مي‌كنند. اگر كشور تمركز خود را روي حمايت از صادرات محصولات نهايي بگذارد، بدون شك مسير توسعه و رشد اقتصادي تا حدودي طي شده و درنهايت به موفقيت‌هاي چشمگير در اين زمينه نيز دست مي‌يابيم.  اما موضوع ديگري كه بايد به آن پرداخت درخصوص صنايعي است كه بهره‌وري بالايي دارند. در شرايط فعلي بسياري از صنايع ايران از حضور كالاي خارجي اعم از كالاي چيني يا غيرچيني نگران و دايما در حال اعتراض به اين مساله هستند كه چرا بايد بازار داخلي در اختيار خارجي‌ها قرار گيرد. اين صنايع به عبارت ديگر رقابتي نيستند و از لحاظ كيفيت و قيمت نمي‌توانند با ساير محصولات در سطح بين‌المللي رقابتي داشته باشند. اين صنايع براي رسيدن به وضعيت مطلوب لازم است كه بهره‌وري خود را افزايش دهند. اگر شاخص‌هاي بهره‌وري در صنايع تعريف شود و حمايت‌ها به سمت صنايعي برود كه روي بهره‌وري‌شان كار مي‌كنند، مي‌توان چشم به توسعه صنعتي داشت و در نتيجه اشتغال را نيز پديدار كرد.  بنابراين در يك نگاه كلي دو عامل، يعني حمايت از محصولات صادراتي به‌خصوص محصولات نهايي و دوم حمايت از صنايع بهره‌ور با تحليل شاخص‌هاي بين‌المللي، محور حمايت صنعتي قرار گيرد تا بتوان از اين طريق اشتغال صنعتي ايجاد كرد. از ديدگاه من اين نوع حمايتي كه اخيرا وزارت صنعت در پيش گرفته كه مي‌گويد من كاري ندارم و به تمام صنايع 16‌هزار ميليارد تومان سرمايه در گردش مي‌دهم، حتي اگر چكش برگشت خورده يا مديريت مالي ندارد، اين نوع حمايت‌ها اشتباه است.  همچنين درخصوص اين موضوع كه طبقه‌بندي و اولويت‌بندي صنايع براي هدايت اشتغال صنعتي درست است يا نه، بايد گفت برخي تصورشان از اولويت‌بندي اين است كه حتما بگوييم يك رشته صنعتي در اولويت است. به‌طور مثال بگوييم سيمان يا فولاد در اولويت هستند. اما اولويت‌بندي صنايع اينگونه نيست و بايد براساس بهره‌وري باشد. به اين معنا كه هيچ فرقي نمي‌كند رشته صنايع چه باشد، مهم اين است كه آيا رشته صنعتي و با توجه به معيارهاي بين‌المللي رقابتي است يا نه؟ زماني كه از صنايعي كه داراي بهره‌وري متعادل و رو به جلو هستند حمايت شود، اين صنايع مي‌توانند بازارهاي مقصد را به دست آورند.  از سوي ديگر بايد اين مساله مورد نظر باشد كه آيا صنايع صادراتگرا واقعا توان ايجاد اشتغال در ابعاد بزرگ را دارند يا نه. از ديدگاه من اين موضوع بستگي به صادرات‌محور بودن‌شان دارد و اينكه تا چه اندازه صادرات‌محور هستند. البته بخش اعظمي از صادرات ايران ناشي از ميعانات گازي و بخش ديگر آن از پتروشيمي‌هاست. اين صادرات عموما مبتني بر رانت است و صادرات‌شان از خوراك ارزان و يارانه كه دريافت مي‌كنند، است. اما جز اين صنايع، اگر صنايع صادراتگرا مورد حمايت جدي قرار گيرند، مي‌توانند به‌طور محسوسي در اشتغال‌آفريني نقش داشته باشند.